Od 17 do 21 czerwca 1945 r. toczono rozmowy w Moskwie w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Uczestniczyli w niej komuniści, faktycznie sprawujący władze w Polsce oraz nieliczni przedstawiciele innych partii, m.in. z emigracji Stanisław Mikołajczyk. Dzięki wynegocjowanym postanowieniom rząd zdominowany przez komunistów uzyskał akceptację mocarstw anglosaskich. Wśród tych postanowień znalazło się to, że możliwie najszybciej odbędą się wybory, jeszcze w 1945 r. [1]

Jednakże komuniści zdawali sobie sprawę z nastrojów społecznych, iż w wolnych wyborach mają niewielkie szanse na zwycięstwo. Najlepiej to wyraził I sekretarz Komitetu Centralnego  Polskiej Partii Robotniczej Władysław Gomułka: „Wybory będą w dużej mierze w warunkach polskich plebiscytem – za lub przeciw Związkowi Radzieckiemu. Jeśli do wyborów nie dokonamy tej wielkiej pracy uświadamiającej naród, to przy wyborach reakcja będzie miała duże szanse walki z nami jako agenturą sowiecką”. [2] W interesie więc komunistów wybory było, żeby odbyły jak najpóźniej, a ówczesna opozycja opowiadało się za jak najszybszym głosowaniem.

Latem 1945 r. powstało ogólnopolskie Polskie Stronnictwo Ludowe, 14 października 1945 r. we Wrocławiu [3], w Górze – w pierwszej połowie lutego 1946 r. i ukonstytuowały się jego władze. 10 lutego Tymczasowy Zarząd Miejski PSL w Górze powiadomił PUBP o powstaniu tej partii. Powstał on z inicjatywy delegata Wojewódzkiego Komitetu PSL Marcinkowskiego. [4] Na prezesa wybrano Leona Kosteckiego, drugim wiceprezesem był Józef Liskiewicz, sekretarzem – Zygmunt Obertyński (bardziej znany jako miłośnik piłki nożnej i działacz sportowy), skarbnikiem – Eugeniusz Zwieszchanowski [5], ponadto Józef Drzazga i Anatol Molicki – jako członkowie [6]; brak informacji o pierwszym wiceprezesie. Być może nie Liskiewicz a Liśkiewicz. Wówczas bowiem używano niemieckich maszyn do pisania bez polskich czcionek. [7]

Jednak wcześniej niż w Górze koło Polskiego Stronnictwa Ludowego zawiązało się w Wąsoszu. 13 stycznia 1946 r. utworzono koło tej partii. Na jego czele stanął dyrektor tamtejszej szkoły zawodowej Edward Omielski, jego zastępcą został Jan Frank, wówczas kierownik miejscowej szkoły powszechnej. Kolejne koła PSL’u powstawały w różnych miejscowościach powiatu górowskiego: 20 lutego – Czechnów (prezes Kazimierz Niedźwiedzki), 21 lutego – Rudna Wielka (Michał Starczewski), 22 lutego – Sułów Mały (Franciszek Indyk), 22 lutego – Czernina (Mieczysław Macutkiewicz),  9 marca – Wiklina (Piotr Kokot), 10 marca – Gola (Michał Skorecki), 10 marca – Miechów (Jan Załubski), 31 marca – Grabowno (Ignacy Wielochowski), 5 maja – Stara Góra (Antoni Ciach), 12 maja – Sławęcice (Henryk Brojanowski), 20 maja – Wroniniec (Mikołaj Duchno), 8 czerwca – Radosław (Władysław Krasnodemski), 15 czerwca – Grabowno (Józef Rokuszewski lub Rakuszewski czy Rokaszewski), 16 czerwca – Czarnoborsko (Jan Michalski), 16 czerwca – Wioska (Marian Hałajewski), 21 lipca – Strumienna (Karol Ślepecki), 29 sierpnia – Chróścina (Antoni Kucharczyk). [8] Prawdopodobnie koła PSL’u powstały także – oprócz wcześniej wymienionych – w Bogucinie, Brzeżanach, Rudnej Małej, Sułowie Wielkim, Witoszycach i Włodkowie Dolnym, ale nie zachowały się protokoły, więc niewiele więcej wiemy. Dokument PUBP, który wymienia te koła, jest bez daty. Z kolei dokument PUBP z 15 września 1946 r. zawiera spis kół nieco odmienny: Chróścina, Grabowno, Luboszyce, Osetno, Radosław, Rudna Wielka, Siciny, Stara Góra, Wąsosz, Wioska, Wroniniec.

W kole PSL w Grabownie w czasie krótkiej działalności nastąpiła zmiana prezesa. Ignacego Wielochowskiego oskarżano, że nie udziela się w pracy partii, jest nastawiono lewicowo i z członków koła zrobi komunistów. [9]

Generalnie zebranie organizacyjne, na których zakładano koła PSL’u, protokołowano z wykorzystaniem gotowego formularza, do którego wpisywano datę, liczby, nazwę miejscowości, nazwiska, ale zachowały się dwa protokoły opisowe, dokumentujące mniej (Czernina) lub bardziej (Czechnów) przebieg zebrania. W tych zebraniach i prawdopodobnie na pozostałych poza sympatykami ruchu ludowego uczestniczyli ubowcy i milicjanci.

W Czechnowie było ich trzech, a w Czerninie – 10 ubowców i milicjantów. W tej ostatniej miejscowości w sali szkoły zebrało się 25 osób, ale tylko 6 odważyło się wstąpić do PSL’u, może miał na to wpływ obecność tylu funkcjonariuszy PUBP i MO, toteż nie wyłoniono zarządu tak jak gdzie indziej a komitet organizacyjny, a jego prezesem został sekretarz gminy Mieczysław Macutkiewicz.

Zebranie w Czechnowie zorganizowano z inicjatywy Józefa Niedźwiedzkiego. Jednak wśród osób, które się wtedy zapisały do PSLu, są dwie osoby o tym nazwisku, ale nie ma Józefa. W zebraniu wziął w udział m.in. Józef Liskiewicz, wiceprezes TZM PSL. Rozpoczęło się od referatu politycznego i organizacyjnego, które wygłosił delegat Zarządu Wojewódzkiego PSL Stefan Marciniak. Po dyskusji, które nie miała nic wspólnego z wcześniejszym wystąpieniem (pomoc rolnikom, ciężkie warunki gospodarcze, dzielnicowość) 19 osób zapisało się do partii. Następnie dokonano wyboru zarządu i komisji rewizyjnej. Postanowiono, iż siedziba zarządu będzie w byłym budynku gminnym w Czechnowie (tuż po wojnie Czechnów był ok. dwa miesiące siedzibą gminy). Obecny na zebraniu wójt gminy Rudna Wielka Antoni Skawiński wyraził na to zgodę. Zebrani uznali, że na tym budynku winien być szyld z zielonym napisem „Polskie Stronnictwo Ludowe Zarząd Koła Gromadzkiego w Czechninie” na białym tle; wówczas używano nazwy „Czechin” zamiast obecnie obowiązującej „Czechnów”.

O sile tej partii niech świadczy liczba członków – 1 800, inne partie: Polska Partia Robotnicza – 370 członków, Polska Partia Socjalistyczna  – 360, Stronnictwo Demokratyczne – 18.. Dane te pochodzą prawdopodobnie z pierwszego półrocza z 1946 r. [10] Szczytowym momentem rozwoju tej partii był okres referendum, więc może te liczy odnoszą się do czerwca 1946 r. [11] W połowie września 1946 r. wg PUBP miało 450 „oficjalnych” członków. [12]

W interesie komunistów leżało odwlec przeprowadzenie wyborów. W tym celu postanowili przeprowadzić referendum (oficjalnie „głosowanie ludowe”), uzasadniałoby to przesunięcie terminu wyborów.

W okresie poprzedzającym referendum w każdej miejscowości rozwieszone afisze o różnej treści, z hasłami i ilustracjami. Odbyto ok. 50 zgromadzeń publicznych w całym powiecie. Optymistycznie stwierdzono duże zainteresowanie, ale dyskusji raczej nie było.  [13] Nie zawsze dochodziło do planowanych zgromadzeń. Do takiego nie doszło w Sicinach 29 czerwca, w przeddzień referendum. Rolnicy otrzymali zaproszenia i listy, wywieszono afisze, instruktor PPS objeżdżał mieszkańców przypominając o wiecu, ale mimo tak zmasowanej propagandy nikt nie przyszedł. [14] Pracowali też prelegenci wojskowi od 9 do 16 czerwca, jednak bez większych rezultatów, gdyż rolnicy nie byli nastawieni przychylnie do rządu. [15]

Związki zawodowe miały też swój udział w prokomunistycznej kampanii propagandowej. Związkowa rada powiatowa poleciły 26 czerwca 1946 r o godz. 13 wstrzymać pracę we wszystkich zakładach pracy i urzędach. Przewodniczący związków zawodowych miał odczytać „manifest” i referat na temat referendum, ponadto na sygnał syreny z cukrowni o godz. 13.30 miał się odbyć apel poległych aktywistów związkowych. Następnie kontynuowano czytanie „manifestu” i referatu. Ponadto zebrani winni uchwalić, że na trzy pytania referendalne odpowiedzą tak. Akcja ta była uzgodniona z Ministerstwem Przemysłu i Handlu. Nie wiem, czy w zakładach i urzędach ta akcja propagandowa się odbyła, ale na pewno w Zarządzie Miejskim w Górze Śląskiej. [16]

Oprócz działalności propagandowej w kampanii wyborczej istotną role odgrywały represje, skierowane głównie przeciw legalnemu PSL’owi Mikołajczyka. Mamy tego typu przykład z terenu powiatu górowskiego. Pod koniec maja 1946 r. PUBP zatrzymało członków PSL – tak to przedstawił starosta w swoim sprawozdaniu – pod zarzutem działalności antypaństwowej i antyrządowej, które polegało na odbywaniu konspiracyjnych zebrań, należenie do organizacji nielegalnych, posiadanie i gromadzenie broni palnej i materiałów wybuchowych. [17] Prawdopodobnie chodziło o organizację „Armia Krajowa – Związek Walki Zbrojnej”. Nie wyszła ona poza fazę organizowania się – tworzenia placówek i werbowanie członków. W ten sposób zastraszano zwolenników PSL’u.

Podziału na obwody miały dokonać rady narodowe Wojewódzka Rada Narodowa 17 maja 1946 r. przekazała to zadanie do wykonania administracji państwowej. Wojewoda nakazał pełnomocnikom obwodowym (starostom) do 20 maja 1946 r. dokonać podziału powiatów na obwody głosowania, przygotować spisy uprawnionych do głosowania i listy kandydatów do komisji obwodowych. [18]

Terytorium obwodu nr IV (pow. górowskiego) podzielono na 11 obwodów głosowania: Góra Śląska I (przewodniczący Wilhelm Hanus, bp), Góra Śląska II (C. Szczepański, PPR), Czernina (Michał Zamojski, PPS), Stara Góra (Stanisław Koziński, PPR), gmina Stara Góra  (A. Nowak, PPR), Luboszyce (K. Rodziewicz, PPR), Psary (M. Grodecki, PPS), Wąsosz (A. Śliwiński, PPR), Rudna Wielka (W. Wojsiak, PPR), gmina Siciny (Ignacy Małecki, PPR) i Siciny (Stanisław Kamieński, PPR). [19]

W sumie było 13 218 uprawnionych do głosowania. Komisje obwodowe były całkowicie zdominowane przez przedstawicieli „partii demokratycznych” – PPR, PPS, SL i SD. 8 przewodniczących komisji obwodowych (na 11) wywodziło się z PPR, 2 z PPS i 1 bezpartyjny. 6 zastępców przewodniczących należało do PPR, 3 do PPS, 1 do SD i 1 bezpartyjny. [20]

Od 15 czerwca 1946 r. prowadzone stałe dyżury aut ciężarowych na przemian z osobowymi pod komendą MO. W dniach zaś 29 i 30 czerwca dyżur pełniło 10 aut ciężarowych i 6 osobowych, co na ówczesne warunki stanowiło pokaźną liczbę. Materiały pędne do tych pojazdów starosta pożyczył od                                           Państwowego Przedsiębiorstwa Traktorów i Maszyn Rolniczych. Zużyto 295 litrów benzyny i 20 kg oliwy [21]. Nie jest jasne w jakim celu je używano, zapewne do obsługi organizacyjnej referendum, ale też do przewożenia starców i chorych, by oddali swój głos. [22]

30 czerwca 1946 r. obywatele Polski odpowiadali na pytania: 1) czy jesteś za zniesieniem senatu? 2) czy jesteś za utrwaleniem reform społeczno-gospodarczych? 3) czy chcesz utrwalenia granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej? [23]

Zabezpieczeniem lokali głosowania dowodził kapitan Skoczeń. Miał on do dyspozycji wojsko, UB, MO i ORMO . Doszło do jednego incydentu w obwodzie Witoszyce, który wywołała „reakcja”. Nic bliższego o nim nie wiadomo. [24]

Wyniki zostały sfałszowane, stąd trudno stwierdzić jak faktycznie głosowali mieszkańcy pow. górowskiego. W sprawozdaniu starosty znajduje się znamienne zdanie, które pozwala wysnuć wniosek na temat preferencji wyborców: „Ludność wiejska (repatrianci) nie zapomniała swych sadyb na wschodzie i to było ujemnym wpływem na wszystkie 3 pytania »nie«” . Frekwencja wyniosła 92% [25].

Lokalna organizacja PPR tak podsumowała kampanię referendalną:

„Powiat Góra Śląska jest osiedlony większością repatriantów z za Buga, który odnoszą się z pewną nieufnością, na zebraniach po większości w dyskusji nie zabierają głosu w sprawach referendum, natomiast wyczuwa się pewne rozgoryczenie z powodu złej działalności Komisji Osiedleńczej i Urzędu Ziemskiego. Powiat od dnia 9.6.br. był obsługiwany po linii propagandy przez Wojsko Polskie do dnia 16.6.br.

Dnia 16 bm. Odbyły się wiece na całym powiecie. Jako prelegenci występowali oficerowie W.P., nauczycielstwo, partie polityczne i instytucje społeczne i administracyjne.

W powiecie na wszystkich obwodach zostały zorganizowane Komitety Obywatelskie Głosowania Ludowego.

Na obwodach: Psary, Zycz [Siciny], Wielki Rudziczyn [Rudna Wielka], Stara Góra, Wąsosz, Kęcin [Kajęcin] i Czernina przewodniczący i zastępcy są ludźmi pewnymi i można na nich polegać, że wywiążą się ze swego zadani.

Natmiast obowdy: miasto Góra I i II obwód, Luboszyca [Luboszyce] […] są obwodami mniej pewnymi; przewodniczący komisji za wyjątkiem Luboszycy są wybrani z PPS.

Na powiecie nie widzi się zainteresowania w związku z referendum. W dużej mierze można to przypisać temu, że ludność jest przeważnie rolnicza, zajęta pracą i żyje w bardzo złych warunkach, gdyż powiat Góra jest w dużym stopniu powiatem wyniszczonym.” [26]

Starosta August Herbst z dniem 1 lipca 1946 r. zwolnił ze stanowisk służbowych wójtów – Mariana Truskolaskiego (gmina Góra), Antoniego Skawińskiego (Rudna Wielka), Józefa Boska (Luboszyce), Władysława Kapicę (Wąsosz) za ich postawę w czasie referendum – obojętną lub nieżyczliwą.

Komuniści z jednej strony zdawali sobie sprawę ze swej niepopularności, o czym świadczyły wyniki referendum, z drugiej strony – musieli przeprowadzić wybory, ich przeprowadzenie było warunkiem uznania ich rządu przez aliantów zachodnich. Stanęli przed zadaniem takiego zorganizowania wyborów, żeby zapewnić sobie zwycięstwo.

Nadal różnymi metodami zwalczano PSL. 14 listopada 1946 r. PUBP zatrzymało prezesów kół w Chróścinie i Wiosce. [27] Prawdopodobnie wtedy zwerbowano na „materiały kompromitujące” prezesa koła PSL w Wiosce i nadano mu pseudonim „Wiatrak”. [28] Działalność agentów i informatorów UB będących członkami PSL doprowadziła do rozkładu szereg kół terenowych, zaprzestały działalności koła w Rudnej Wielkiej, Czerninie, Sułowie Małym, Chróścinie, Czechnowie, Niechlowie i Jemielnie (październik – listopad) [29] a jej członkowie przeszli do innych partii. W ten sposób dowiadujemy się o istnieniu kolejnych kół PSL’u, wcześniej przeze mnie nie wymienionych. Być może ze względu na liczebność partii ich było jeszcze więcej.

17 listopada 1946 r. podczas manifestacji zorganizowanej przez PPR, PPS i SL w sprawie wyborów do sejmu ustawodawczego tłum (ubowcy? aktywiści PPR?) zdemolował lokal PSL [30].

„Na Wiecu zebrało się około 2 tysięcy osób, z miasta Góry Śl. i okolic. Po przemówieniu przedstawicieli Polskiej Partii Robotniczej, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego zabrał głos przedstawiciel Polskiej Partii Socjalistycznej i między czasie nieustalonego nazwiska męższczyzna zerwał transparent, na którym było napisane »Precz z Mikołajczykiem«, »Precz z P.S.L.«

Na ten widok uczestnicy w Wiecu z wielkim krzykiem udali się do budynku P.S.L., gdzie został cały budynek zdemolowany a papiery spalone przed budynkiem.”

A potem doszło do incydentu, który, jak się wydaje, wskazuje, że najaktywniejsi manifestanci nie byli z Góry.

„Nie wiedząc o tym, że na pierwszym piętrze tegoż budynku zamieszkuje jedna z rodzin nie należąca do P.S.L. a właściciela budynku nie było, wtargnęli do mieszkania, tlucząc i łamiąc rzeczy znajdujące się w tym mieszkaniu.

Zawiadomiono o tym tut. Komenda, wysłała natychmiast kilku milicjantów, którzy usunęli tłum i zaprowadzili spokój i porządek.” [31]

Dzień wcześniej UB niektórych członków zarządu wziął na całonocne przesłuchanie. W wyniku tych perswazji uciekł z Góry w nieznanym kierunku prezes Leon Kostecki (pełnił funkcję kierownika Spółdzielni Rolniczo-Handlowej), prawdopodobnie inni członkowie zarządu też opuścili Górę; skarbnik Józef Drzazga przeszedł do Stronnictwa Ludowego. [32]

Górowski Urząd Bezpieczeństwa zaplanował likwidację PSL’u i zaprzestanie działalności tej partii poprzez zmuszenie wiceprezesów do uchwalenia postanowienia o jej rozwiązaniu. Wyznaczyli datę wykonania na 22 grudnia 1946 r. Wówczas w skład zarządu powiatowego wchodzili: Marian Truskolaski jako pierwszy wiceprezes (być może tę funkcję pełnił od zawiązania się tego zarządu), Józef Liskiewicz jako drugie wiceprezes, Zygmunt Obertyński jako sekretarz. [33] Marian Truskolaski był gospodarzem ze Starej Góry. Przybył na teren powiatu z Prużany. Do czasu referendum sprawował stanowisko wójta gminy Góra, ale stracił je za sprzyjanie PSL’owi.

PSL rozwiązał się 28 grudnia 1946 r. a 31 grudnia 1946 r. pełniący obowiązki prezesa Józef Liskiewicz do Urzędu Bezpieczeństwa pismo:

„Niniejszym oświadczam, że na zebraniu Powiat. Zarządu P.S.L. w osobach Obertyńskiego Zygmunta, Goraja J., Bernosa i Liskiewicza Józefa, w dniu 28.12.46 r. zrzekam się stanowiska II-go wice prezesa w/w Zarządu ponieważ nie widzę racji bytu, gdyż prezes Kostecki Leon wyjechał w niewiadomym kierunku, I-szy wice prezes Truskolaski Marian przeszedł do P.P.S. a członkowie gromadnie zapisują się do Stronnictwa Ludowego. W/w obecni na zebraniu nie sprzeciwili się.

W związku z powyższym przestałem pełnić funkcję prezesa i nie biorę udziału czynnego w pracy P.S.L.” [34]

Partia ta w końcowej fazie działalności posiadała 480 członków, z czego 390 przeszło do innych partii, głównie chyba do Stronnictwa Ludowego, a 90 pozostało bezpartyjnych. Wiosną UB oceniało, że nikt nie próbował wznowić działalności PSL’u. [35]

17 października 1946 r. kierownictwa PPR i PPS ustaliły termin wyborów na 19 stycznia 1947 r. Ustaliło też nazwę swojego bloku wyborczego – Blok Stronnictw Demokratycznych i Związków Zawodowych. Była to manipulacja językowa, bo to niby PPR i jego sojusznicy są partiami demokratycznymi a inni – nie, czyli PSL. [36] Wcześniej uchwalono ordynację wyborczą (22 września 1946 r.). [37]

Wg niej obwody wyborcze winny liczyć ok. 3000 mieszkańców. Powiat podzielono na 6 obwodów: obwód nr 61 – miasto Góra (4632 mieszkańców, 2376 głosujących), obwód nr 62 – gmina Stara Góra (3728, 1908), obwód nr 63 – gminy Wąsosz i Psary (gmina Wąsosz – 3066, Wąsosz – 1200, gmina Psary – 1928; 3318 głosujących), obwód nr 64 – gmina Luboszyce (1626, 920), obwód nr 65 – Siciny (4063, 2078), obwód nr 65 – gminy Czernina i Rudna Wielka (gmina Czernina – 1989, Czernina – 299, gmina Rudna Wielka – 2401;2612 głosujących). [38]

Na czele komisji obwodowych stali: nr 61 – Antoni Kamraj, nr 62 – Antoni Szendryk, nr 63 – Eugeniusz Ławrynowicz, nr 64 – Tadeusz Rozłucki, nr 65 – Tadeusz Rozłucki i nr 66 – Kazimierz Banaszak. [39] Jedynie E. Ławrynowicz był bezpartyjny.

Zachowały się kwestionariusze kandydatów do komisji wyborczych zatytułowane „Charakterystyka na członków do Komisji Wyborczej”, ale tylko tych osób, które zostały ich członkami. Zawierają podstawowe dane personalne (data urodzenia, zawód, wykształcenie, przynależność partyjna, miejsce zamieszkania – przed wojną i w jej czasie oraz obecnie i inne) oraz kluczowe pytania dla rekrutacji: „Czy brał udział w referendum i jakie stanowisko zajmował” i „Jego działalność w czasie referendum na zajmowanym stanowisku”. Kwestionariusz zawierał „Krótką opinją”. W przypadku A. Kamraja, który został przewodniczącym obwodowej komisji w Górze brzmiała ona: „Jako członek P.P.S.-u jest czynnym w tej partii. Opinie z tej partii i u nas ma dobre.” Nie wiadomo, kto te charakterystyki sporządzał. Prawdopodobnie UB, stąd określenie „u nas”, czyli w UB. Na samym końcu padało pytanie: „Jaki pogląd do obecnego rządu i czy jest pewny.” Odpowiedź: „Pod względem politycznym pewny, do Rządu obecnego ma zapatrywanie dobre.” [40]

 O Jerzym Lisie – powiatowym prezesie Stronnictwa Ludowego i przyszłym przewodniczącym komisji w Sicinach – napisano: „Jest to człowiek wyrobiony politycznie dobrze, cieszy się opinią wśród chłopstwa. […]  Politycznie jest pewny i do Komisji Wyborczej się nadaje”. [41]

Tak scharakteryzowano Eugeniusza Ławrynowicza – przyszłego przewodniczącego komisji w Wąsoszu: „Wymieniony Ławrynowicz Eugienjusz jest to człowiek intelegientny i pracuje bardzo szczerze dla Państwa Polskiego. […] Do obecnego Rządu to zapatrywanie jego są dobre. Politycznie jest pewny.” [42]

Skład obwodowych komisji wyborczych ze względu na przynależność partyjną wyglądał następująco: PPR – 27, PPS – 7, SL – 5, SD – 1, bezpartyjni – 2. [43]

Nie wystarczyło, że komisje wyborcze obsadzono – z punktu widzenia komunistów – pewnymi politycznie osobami. UB postarało się jeszcze ich werbować jako tajnych współpracowników. Pod koniec 1946 lub na początku 1947 r. to się udało. Na początku 1947 r. meldowano swoim zwierzchnikom we Wrocławiu, że udało mu się zwerbować wszystkich 42 członków komisji – część na materiały kompromitujące, większość na „uczucia patriotyczne”. [44]  Początkowo oceniano, że 3 członków komisji nie ma potrzeby werbować, bo są pracownikami PPR („Komitetów Powiatowych”). [45]

Nie wszyscy zwerbowani tajni współpracownicy gorliwie wypełniali swe obowiązki wobec UB, choć nie odmawiali współpracy, tylko bowiem 20 składało doniesienia.. Szef górowskiego UB Jan Przybylski informował, że tylko 10 zwerbowanych podjęło na stałe współprace (6 z PPS, 3 z SL i 1 z SD). [46]

Ówczesna ordynacja wyborcza pozwalała na zgłoszenie okręgowych list wyborczych, jeśli pod nią podpisało się stu wyborców mieszkających w okręgu. [47] 13 grudnia 1946 r. Związek Kupców Polskich w Górze otrzymał instrukcję sporządzenia tzw. „dzikich list”. Trafiła ona do Mariana Byczka, pracownika Urzędu Likwidacyjnego w Górze, który nie wiedząc co z nią zrobić, zaniósł ją do siedziby PPR, potem trafiła do PUBP. [48] Ponieważ nic się nie działo z „dziką listą”, Związek Kupców Polskich we Wrocławiu wezwał do siebie Czesława Orłowskiego – kupca i Jana Janowskiego – kierownika kanalizacji miejskiej. Ostatecznie taka lista nie powstała. [49]

Na ziemiach zachodnich każda inna lista niż tzw. „bloku demokratycznego” oficjalna propaganda traktowała jako rozbicie jedności narodowej, była uważana za „niepolską”. [50] Funkcjonariusze górowskiego PUBP byli przygotowani do niedopuszczenia powstania lokalnej „dzikiej listy”. [51]

Na początku grudnia (być może 4 grudnia 1946 r. [52]) na teren powiatu górowskiego przybyło dwadzieścia grup wojskowych, które prowadziły propagandę i agitację wśród ludności wiejskiej [53], m.in. występował objazdowy teatr żołnierski 11 Dywizji Piechoty. Wojsko organizowało wiece, np. 12 stycznia 1947 r. wiec powiatowy z udziałem sześciuset uczestników. Funkcjonariusze UB oceniali, że działania propagandowe wojska „przeorały powiat zostawiając głęboki ślad w postaci często manifestacyjnego porzucenia P.S.L.-u i masowego przechodzenia do partii zblokowanych.” [54]

O skali propagandy niech świadczy to, że w gminie Wąsosz w ciągu 10 dni partie polityczne (PPR, PPS i SL) zorganizowały wspólnie z wojskiem 19 zebrań. Podobnie działo się w innych gminach powiatu. [55]

W Górze stacjonował pluton Korpusu Bezpieczeństwa Publicznego, którym dowodził porucznik Kasprzak. Patrolował on miasto i szczególnie w czasie przyjazdu pociągów dworzec kolejowy. [56]

Dowódcą wojskowych grup propagandowych był podporucznik Ignaczak Skierowano je do tych wsi, które częściowo lub w całości nie podpisały „list przedwyborczych. Chodzi tu o Jastrzębię, Golę (chyba Górowską), Kruszyniec, Giżyn i Zbaków Dolny. Najgorszy wynik w zbieraniu podpisów osiągnięto w Górze: na 2 376 uprawnionych do głosowania podpisało tylko 1 348 osób. Generalnie na terenie powiatu 84% wyborców złożyło podpisy. [57]

Doszło do niekorzystnego incydentu z udziałem wojska. 6 stycznia przyjechał na inspekcję oddziałów wojskowych porucznik Sateja – oficer „informacji” 11 Dywizji Piechoty. Wieczorem na opłatku zorganizowanym przez prezesa SL Jerzego Lisa ów porucznik aresztował I sekretarz KP PPR Stefana Augustyniaka. Następnego dnia wdał się w sprzeczkę ze starostą Kazimierzem Orczykowskim. [58] W ocenie funkcjonariusza UB zajście na opłatku to „woda na młyn reakcji, która w każdym momencie usiłuje wykorzystać i wyolbrzymić najdrobniejsze nawet incydenty do rozmiarów skandalu.” [59]

Przewidywano zabezpieczenie lokali wyborczej. Do każdego przydzielono 9 żołnierzy KBW, 6 członków ORMO, 2 milicjantów, 1 ubowca oraz milicjanci ze stałych posterunków MO, ponadto w Górze była grupa 30 żołnierzy KBW. [60] Po wyborach oceniono, że ochrona lokali wyborczych dobrze spełniła swoje obowiązki. [61]

Zorganizowano Powiatowy Komitet Obywatelski Wyborczy, by jak najwięcej osób ze stronnictw bloku skupionego wokół PPR i nie tylko zaangażować do agitacji politycznej. Od listopada odbywały się konferencje, zebrania i zgromadzenia przedwyborcze. Podczas roków urzędowych starosta – A. Herbst lub K. Orczykowski (po 16 grudnia) – „popularyzował idee bloku rządowego”.[62]. W grudniu przeprowadzono odczyty informacyjne i wiece w duchu prorządowym. [63]

Do każdej wioski dotarły materiały propagandowe tzw. „bloku demokratycznego”. Oceniano, że były chętnie czytane, ponieważ nigdzie nie były zrywane. Druga strona, czyli Polskie Stronnictwo Ludowe, rozprowadziło bardzo mało ulotek. [64] Wobec panującej sytuacji zastraszenia i terroru członkowie i sympatycy PSL’u mogli prowadzić kampanię wyborczą jedynie konspiracyjnie, toteż głównymi elementami tej kampanii miały być dwa radiowe przemówienia Stanisława Mikołajczyka (13 i 15 stycznia 1947 r.). Jednak w powiecie górowskim (i trzebnickim) celowo wyłączono prąd elektryczny, żeby uniemożliwić wysłuchanie przemówienia. [65]

W styczniu 1947 r. referat społeczno-polityczny starostwa przygotował spis wyborców, zawiadomił gminy o przygotowaniu urn wyborczych, lokali i ich udekorowaniu. Wszystkie instytucje państwowe i samorządowe oraz osoby prywatne posiadające „mechaniczne środki lokomocji” na podstawie uchwały Rady Ministrów z 19 lutego 1946 r. były zobowiązane dostarczenia ich komisjom wyborczym i organom bezpieczeństwa. 11 stycznia wysłano do instytucji i urzędów „zegar wyborczy” – „W zegarze oznaczono w jakich godzinach dane urzędy czy instytucje mają zbiorowo iść do urny wyborczej” – aby uniknąć tłoku.

„Zegar wyborczy” dla Góry Śląskiej (obwód nr 61) wyglądał następująco (pisownia nazw zakładów i instytucji zgodna z oryginałem): godz. 7-9 – cukrownia, 9-10 –  Starostwo, 10-10.30 – Magistrat, 10.30-11 – Tartak, 11-12 – Młyn Państwowy, 12-12.30 – Traktory, 12.30-13 – Browar, 13-13.30 – Społem, 13.30-14 – Dźwignia i Zw. Rewizyjny, 14-14.30 – Związek Kupców, 14.30-15.30 – Cech Rzemieślniczy, 15.30-16.00 – Związek Nauczycieli, 16-16.30 – Szpital, 16.30-17 – Urząd Ziemski i Biuro Rolne, 17-17.30 – PUR, 17.30-18 – PCK, 18-18.30 – Urząd Skarbowy, 18.30-19 – Młyn Elektryczny. [66]

16 stycznia rozplakatowano zawiadomienie o zakazie sprzedaży alkoholu w dniach od 17 do 19 stycznia – dnia „wyborów”. Wstrzymano wydawanie zezwoleń na zabawy, toteż po wyborach – do 30 stycznia – pozwolono na urządzenie aż 12 zabaw i przedstawień. [67]

W akcji „przedwyborczej” wyróżnili się: Kazimierz Orczykowski (starosta, SL), Adam Góral (wicestarosta, PPS), Stefan Augustyniak (I sekretarz PPR), Kazimierz Sobkowicz (PPR), Borkowski (PPR), Feliks Gołębiowski (I sekretarz PPS), Marian Kasprzak (sekretarz PPS), August Herbst (PPS), Jadwiga Góralowa (PPS), Jan Murszewski (PPS), Jerzy Lis (prezes SL), Walerian Krechowicz (inspektor szkolny, SL) [68].

Pozbawiono czynne prawa wyborczego 36 osobom. Posłużono się artykułem 2 ordynacji wyborczej, który pozwalał pozbawić prawa wyborczego kolaborantów z okresu II wojny światowej i osób wspierających powojenne podziemie niepodległościowe. Ten drugi zarzut stawiano członkom lub sympatykom PSL. Początkowo było to 38 osób, ale dwu przywrócono możliwość głosowania – Stanisławowi Waligórskiemu – dyrektorowi cukrowni i Władysławowi Kaźmierowskiemu – przewodniczącemu związku zawodowego cukrowników. Nastąpiło to dzięki temu, że należeli do Powiatowego Obywatelskiego Komitetu Wyborczego. [69]

Na 13 494 wyborców jawnie głosowało 95%, tajnie – 5%. Oficjalne wyniki w poniższej tabeli, lista nr 2 to PSL, nr 3 – tzw. „blok demokratyczny” (komuniści):

Nr obwodu wyborczego	Ilość osób uprawnionych do głosowania	Ilość głosujących	Ilość głosów nieważnych	Ilość głosów ważnych	Ilość głosów ważnych oddanych  na listę
					Nr 2	Nr 3
61	2341	2285	14	2271	94	2177
62	1901	1774	12	1762	60	1702
63	3335	3191	18	3173	97	3076
64	1007	988	3	985	2	983
65	2087	1934	19	1915	69	1846
66	2618	2495	15	2480	80	2400
APW: KW PPR Wrocław 43 s. 86a, 86b, 86c („Zestawienie wyników głosowania do Sejmu Ustawodawczego w Okręgu Wyborczym Nr 38 w Legnicy”)

Nie wiemy, czy wyniki sfałszowano. Być może nie było takiej potrzeby, represje i zastraszanie wymusiły głosowanie zgodne z wolą rządzących komunistów . W raporcie PUBP napisano, iż „Nie ujawniono, ażeby P.S.L. zbierało materiały o niewłaściwe przeprowadzenie wyborów, ani też nie ustalono, ażeby komuś przekazywano je.”   [70] Nie znamy więc prawdziwych wyników.

23 stycznia 1947 r. urządzono manifestację związaną ze zwycięstwem „Bloku Demokratycznego”. Wzięły w niej udział – związki zawodowe, partie polityczne, organizacje społeczne, wojsko, Milicja Obywatelska i ludność cywilna; w sumie ponad dwa tysiące osób (wg UB 4,5 tysiąca [71]). Najpierw odbył się pochód ulicami Góry Śląskiej, następnie akademia. [72]

Mirosław Żłobiński

Życie Powiatu 2019 nr 9 s. 11; nr 10 s. 11-12; nr 11 s. 19;nr 12 s. 11

wersja rozszerzona

[1] Siedziako M.: Bez wyboru, Warszawa 2018 s. 68

[2] Siedziako M.: Bez wyboru, Warszawa 2018 s. 70

[3] Ordyłowski M.: Z dziejów ruchu ludowego na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949, Dolny Śląsk 1996 nr 3, s. 67

[4] IPN WR 032/469 („Charakterystyka i historia obiektu” z 15 września 1946 r.)

[5] J. R. Sielezin: Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku, Wrocław 1997 s. 18; J. R. Sielezin: Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku, Wrocław 2000 s. 77

[6] Informacje Zygmunta Obertyńskiego o składzie zarządu; Lisiecki czy Lisowski miał być profesorem w LO, ale takie nazwisko wśród nauczycieli nie występuje („50 lat Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Górze, Góra 1995 s. 79-81)

[7] Maciej Liśkiewicz (dowódca JRG w Górze)i jego rodzina nie ma nic wspólnego z Liskiewiczem (lub Liśkiewiczem) z artykułu.

[8] Protokoły zebrań organizacyjnych w zespole IPN Wr 032/409

[9] IPN Wr 032/40 (doniesienie z kontaktu poufnego z 28 lipca 1951 r.)

[10] Kronika

[11] Patrz – Ordyłowski M.: Z dziejów ruchu ludowego na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949, Dolny Śląsk 1996 nr 3, s. 68. W tymże artykule za pismem naczelnika Wydziału V Zygmunta Bartolda z 12 listopada 1947 r. autor wymienia powiaty, gdzie znajdowały się najliczniejsze ośrodki PSL, m.in. powiat górowski z 1200 członkami.

[12] IPN WR 032/469 („Charakterystyka i historia obiektu” z 15 września 1946 r.)

[13] APW: KW PPR Wrocław 106 s. 84 („Sprawozdanie z powiatu Góra Śląska” – bez daty)

[14] APW: WK PPS Wrocław 416 s. 63

[15] APW: SP Góra Śląska 56 s. 128 (fragment sprawozdania sytuacyjnego starosty za czerwiec 1946 r.)

[16] APW: ZM i MRN Góra Śląska 24 s. 102 (protokół z tek akcji), 109

[17] APW: SP Góra Śląska 56 s. 114

[18] St. Jankowski: Głosowanie Ludowe na Dolnym Śląsku w 1946 r. Sobótka 1967 nr 4 s. 555, 562

[19] APW: KW PPR Wrocław 39 s. 184

[20]  St. Jankowski , op.cit. s. 563; APW: KW PPR Wrocław 39 s. 184

[21] APW: SP Góra Śląska 56 s. 128 (fragment sprawozdania sytuacyjnego starosty za czerwiec 1946 r.); UWW VI/48 s. 3

[22] APW: WK PPS Wrocław 416 s. 63

[23] Siedziako M.: Bez wyboru, Warszawa 2018 s. 76-77

[24] APW: SP Góra Śl. 56 s. 129. W oryginale RMO.

[25] APW: SP Góra Śl. 56 s. 128-129. To samo zauważył J. R. Sielezin: Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949, Wrocław 2000 s. 151

[26] APW: KW PPR Wrocław 106 s. 86 („Sprawozdanie z powiatu Góra Śląska”)

[27] Sielezin J.R.: Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku: kalendarium (sierpień 1945 – marzec 1947), Wrocław 1997 s. 36

[28] IPN Wr 055/25 („Raport Nr 3 z działalności w dniach 2-4 grudnia włącznie” z 5 grudnia 1946 r.)

[29] IPN Wr 054/1405 („Sprawozdanie od ubiegłej odprawy 29 IX 46 r. do dnia 27 XI 46 r.”)

[30] APW: SP Góra Śl. 56 s. 168

[31] IPN Wr 145/127 (pismo z 19 listopada 1946 r.)

[32] IPN WR 032/469 („Plan rozłożenia P.S.L.-u i paralizacji jej działalności na terenie powiatu Góra Śląska” – bez daty, dokument ten powstał po 19 listopada a przed 17 grudnia)

[33] IPN WR 032/469 („Plan rozłożenia P.S.L.-u i paralizacji jej działalności na terenie powiatu Góra Śląska” – bez daty, dokument ten powstał po 19 listopada a przed 17 grudnia)

[34] IPN Wr 032/469 (z 21 marca 1947 r.)

[35] IPN Wr 032/469 (z 21 marca 1947 r.)

[36] Siedziako, s. 96

[37] Siedziako, s. 92-95

[38] APW: SP Góra Śląska 97 s. 150-153. Dane ze sprawozdania za okres 16 – 30 listopada 1946 r. Wg ordynacji wyborczej do 26 listopada należało ustalić obwody wyborcze (Siedziako, s. 98). Liczba głosujących: IPN Wr 055/25 („Raport Nr 9 za okres od dnia 9 I 47 r. do dnia 14 I 47 r.” z 14 stycznia 1947 r.

[39] IPN Wr 055/25 („Wykaz Obwodowych Komisji Wyborczych” z 17 grudnia 1946 r.)

[40] IPN Wr  055/25

[41] IPN Wr  055/25

[42] IPN Wr  055/25

[43] IPN Wr 053/385 („RAPORT z działalności przedwyborczej za okres od dnia 19.12.46 r. do dnia 24.12.46 r.” z 23 grudnia 1946 r.)

[44] IPN Wr 055/25 („Raport Nr 8 za okres od dnia 4 I do dnia 9 I 1947 r.” z 9 stycznia 1947 r.), IPN Wr 053/385 („RAPORT z działalności przedwyborczej za okres od dnia 19.12.46 r. do dnia 24.12.46 r.” z 23 grudnia 1946 r.)

[45] IPN Wr 053/385 („RAPORT z działalności przedwyborczej za okres od 5-go do 10-go grudnia 1946 r.” z 9 grudnia 1946 r.)

[46] IPN Wr 055/25 (pismo z 10 lutego 1947 r.)

[47] Siedziako M.: Bez wyboru, Warszawa 2018 s. 94

[48] IPN Wr 053/385 („Raport z działalności przedwyborczej za okres od 10.12.46 r. do 15 grudnia 1946”)

[49] IPN WR 053/385 („Raport z działalności przedwyborczej za okres od dnia 14.12-19.12”; „Raport z dzialalności przedwyborczej a okres od dnia 19.12.46 r. do dnia 24.12.46 r.”))

[50] Sielezin J.R.: Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949, Wrocław 2000 s. 93

[51] Mariana Byczka UB zwerbowało „na uczucia patriotyczne”. (IPN Wr 055/25; „Raport z prawozdawczy z dnia 17 XII 46 r. z P.U.B.P. Góra-Śląska”)

[52] IPN Wr 055/25 („aport Nr. 2 z delegacji od dn. 29.11 do dn. 2.12.1946 r.”)

[53] IPN Wr 055/25 („Raport z prawozdawczy z dnia 17 XII 46 r. z P.U.B.P. Góra-Śląska”)

[54] IPN Wr 055/25 („Raport Nr. 9 za okres od dnia 9 I 47 r. do dnia 14 I 47 r.”). Protokół z wiecu: APW: WK PPS Wrocław 28 s. 115-115a, rezolucja s. 117.

[55] IPN Wr 055/25 („Raport Nr. 9 za okres od dnia 9 I 47 r. do dnia 14 I 47 r.”)

[56] IPN Wr 055/25 („Raport Nr. 9 za okres od dnia 9 I 47 r. do dnia 14 I 47 r.”)

[57] IPN Wr 055/25 („Raport Nr. 9 za okres od dnia 9 I 47 r. do dnia 14 I 47 r.”)

[58] IPN Wr 055/25 (protokół przesłuchania świadka Jerzego Lisa)

[59] IPN Wr 055/25 („Raport Nr. 8 za okres od dnia 4 I do dnia9.1.1947 r.”)

[60] IPN Wr 055/25 („Raport Nr. 9 za okres od dnia 9 I 47 r. do dnia 14 I 47 r.”

[61] IPN WR 055/25 (dodatkowe sprawozdanie z Akcji Wyborczej z 10 lutego 1947 r.)

[62]APW: SP Góra Śl. 56 s. 170

[63] UWW VI/39 s. 14, Sprawozdanie z działalności Referatu Społeczno-Politycznego za m-c grudzień 46 r.

[64] IPN WR 055/25 (dodatkowe sprawozdanie z Akcji Wyborczej z 10 lutego 1947 r.)

[65] Sielezin J. R., op.cit. s. 277-278, wcześniej ten fragment opublikowany jako „Polskie Stronnictwo Ludowe w kampanii przedwyborczej i wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947 r.”, Sobótka 1997 nr 1-2 s. 65. Autor nie podaje, o które przemówienie chodzi, ale w innej jego publikacji – „Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku: kalendarium: (sierpień 1945 – marzec 1947), Wrocław 1997 s. 42 – informuje, że wyłączenie prądu elektrycznego dotyczyło przemówienia emitowanego 13 stycznia 1947 r.

[66] APW: PPR Góra Śląska 7 s. 191

[67] UWW VI/48 s. 3, Sprawozdanie z działalności Referatu Społeczno-Politycznego za m-c styczeń b.r.

[68] SP Góra Śl. 55 s. 35 – bezpartyjny; wg Br. Pasierba „Ruch ludowy na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949”, Warszawa 1972 s. 241) należał do SL.

[69] IPN WR 055/25 (dodatkowe sprawozdanie z Akcji Wyborczej z 10 lutego 1947 r.)

[70] IPN WR 055/25 (dodatkowe sprawozdanie z Akcji Wyborczej z 10 lutego 1947 r.)

[71] IPN WR 055/25 (dodatkowe sprawozdanie z Akcji Wyborczej z 10 lutego 1947 r.)

[72] Kronika I; UWW VI/48 s. 3, Sprawozdanie z działalności Referatu Społeczno-Politycznego za m-c styczeń b.r.